Klauwers Ordermolen

Herinneringen aan wasserij De Ordermolen door Tom Visser.

Mijn moeder, J.M.M. Klauwers was de dochter van blekersfamilie Klauwers uit Santpoort Zuid. Haar ouders hadden daar een kleerblekerij onder de naam Middenvaart. Samen met Theo, een broer van haar vader Jan.
In de zomer van 1928 kocht vader Jan zich uit en kocht toen de Ordermolen in Apeldoorn van Johannes Willem Poortvliet.
Hij liep al enige tijd rond met een beduimeld fotootje van die Ordermolen. Daar aangekomen bleek er tot zijn verrassing nog een wasserij te zijn. Pal er naast en aan dezelfde beek (Helderoord van familie Meijer).

Wasserij Helderoord in 1948 met links daarvan

de Ordermolen.

Jan en zijn vrouw Maria M. Klauwers -Cornet verhuisde naar Apeldoorn inclusief tante Do, een zus van Jan.
Poortvliet woonde toen nog op de Ordermolen. De familie moest dus nog even elders terecht. Dat werd de Postweg waar ook de familie Visser woonde. Een paar huizen verderop. Mijn ouders hebben elkaar daar leren kennen.

Jan Klauwers en zijn vrouw.

De wasserij was gespecialiseerd in 'fijngoed', voor de wat betere families. Het schone goed kreeg dan ook een 'strikje' eromheen. Helderoord (chemisch) meer voor het grote werk zoals hotel- en kazernegoed. In de oorlog waste Meijer ook voor de Duitsers. Die zaten op de Willem III kazerne er vlak achter. De Ordermolen lag stil.
Jan Theijs, iemand die tijdens die jaren op de Ordermolen verbleef, vertelde dat, maar ook dat Meijer de familie Klauwers tipte als er een razzia op handen was bedoeld om mannen voor Duitsland op te pakken.

Voorkant aan de Waterloseweg met het

Bruidspaar Visser-Klauwers.

In 1935 trouwde mijn moeder Ans met mijn vader Wim Visser. Daarvoor een groot verlovingsfeest op de Ordermolen. Mijn vader fotografeerde en dankzij hem zijn veel opnamen bewaard gebleven van vooral de tuin en de bewoners.
In 1946 werd ik in Zutphen geboren en in 1948 verhuisde het gezin naar Culemborg.

Zicht vanuit de tuin van de Ordermolen

Waterloseweg 232 op Waterloseweg 230 en 228.

Nogmaals een foto vanuit de voortuin

van de Ordermolen in zuidelijke richting. Het huis op de achtergrond was Waterloseweg 215.

Al heel gauw ging ik samen met mijn moeder de Ordermolen bezoeken en daar logeren. Ik denk 1948 voor het eerst.
De reis ging per stoomtrein. Overstappen in Utrecht en dan via Bilthoven naar Apeldoorn. De bovenleidingen waren al aangelegd. Hoe klein ik ook was, het viel me op doordat de nog wat neerhangende draden een soort cadans vormden. In Utrecht moesten we op aansluiting wachten, maar gelukkig was daar de Spoorbio. Een bioscoop in een omgebouwde spoorwagon. Er werden vooral polygoonjournaals gedraaid.
In Apeldoorn werd de uitpuffende locomotief voorzien van water. Een waterkraan met leren slurf werd boven de locomotief gezwenkt. Ik zie het nog voor me. Om van het ene perron naar het andere te kunnen gaan en naar de uitgang moest iemand een ketting omhoog of omlaag draaien.
En dan lopen naar de Waterlooscheweg 232, want zo heette de laan van Orden toen nog. Het laatste gedeelte was nog zandweg.
Het zal die eerste keer zijn geweest dat we een koetsje tegenkwamen waarmee de was van de Ordermolen werd bezorgd. Een paard ervoor en naast de voerman mijn oma, maar die kende ik toen nog niet.

Klik op bovenstaande foto's.
En daar aangekomen ging er werkelijk een fantastische wereld voor me open. De wasserij was nog vol in bedrijf.
Ondanks de vele gevaarlijke machines mocht ik er vrij rondlopen. Overal sissende leidingen, kuipen met wasgoed, rondtollende wasmachines en centrifuges. Helemaal achterin de stoommachine. Een prachtige machine, de mooiste van de hele wasserij.
's Morgens vroeg moest die aan het lopen gebracht worden. Daartoe ging baas Weppeling met zijn volle gewicht in het enorme vliegwiel hangen om dat rond te kunnen krijgen. Als de boel dan heel langzaam op gang kwam ging ik kijken hoe alle machines aangedreven werden. Alles vanaf de zolder lopende aandrijfassen en dan met drijfriemen naar de verschillende wasmachines. En ingenieuze constructies om de wasmachines heen en weer te laten draaien. Overal flitsten en klapperden de aandrijfriemen. Ik werd opgetild om in een centrifuge te kunnen kijken. Een roodkoperen bak met gaatjes die langzaam begon te draaien maar uiteindelijk een gierend geluid maakte door de enorme snelheid.
En overal stoom. Overal warme tot hete, sissende leidingen. Want overal was wel warmte, stoom of water nodig. Er stond een enorme mangel waar lakens en ander platgoed doorheen gevoerd werden. Mijn tante Miep was daarachter veel te zien.
Vreemd genoeg was er in de eigenlijke wasserij weinig personeel. 't Meeste werk zal door mijn oom Jan gedaan zijn. Genoemde Weppeling was ook de stoker. Ik stond wel eens te kijken hoe hij de kolen in de stoomketel schepte in een apart gebouwtje achter de wasserij.
In de strijkkamer daarentegen waren een aantal vrouwen in de weer met bouten die toen al wel elektrisch waren. De snoeren liepen naar het plafond in verband met het makkelijker kunnen strijken. Vroeger stond die strijkkamer onder leiding van tante Do, een zus van Opa Klauwers. Maar toen ik daar rondliep was die al overleden. Aan de muur hing een klokje met een porseleinen wijzerplaat waarvan de klepel ontzettend snel heen en weer ging. Een zenuwending. Dat voelde ik toen al.

Bleker Jan Klauwers bij de bron van de Orderbeek.

klik op bovenstaande foto's

In 1950 overleed mijn opa Jan Klauwers. Ik kan me nog herinneren dat ie daar ziek te bed lag.
Oma heb ik vaker meegemaakt. Bij haar op schoot keken we jaargangen in van de Katholieke Illustratie. Als we er een uit hadden, zette ze een soort van paraaf op de voorzijde. Of we gingen we wandelen naar de bosjes, onderdeel van het in mijn ogen enorme landgoed. Of ik ging naar de beek. Kijken naar de talrijke zgn. schrijverkes.

Zoon Jan had na de dood van zijn vader het bedrijf voortgezet, maar het ging steeds slechter. Hij begon de verzending te doen van het wasgoed van buurman Helderoord, trouwde en trouwde en begon een gezin op de Ordermolen.
In 1964 logeerde ik er nog even. De wasserijmachines waren afgevoerd. De wasserij werd nog even gebruikt als opslag van kachelonderdelen en de vrouw van Jan was een naaiatelier begonnen.
Maar in 1968 werd de hele boel gesloopt en kwam er de laan van Spitsbergen, dwars door het oude bleekveld tussen de Ordermolen en de Willem III kazerne.
Buurman Meijer had een gedeelte van het terrein gekocht en liet op de plaats van de Ordermolen een bungalow bouwen voor zijn oude dag. Zoon Lode zette het bedrijf voort.
De waterval heeft nog jaren stand gehouden. Als ik met mijn moeder op de Ordermolen logeerde, sliepen we in een soort opkamertje, dicht bij de waterval. Het geluid daarvan is me steeds bijgebleven. In 1998 was ik er met Miep. Een zus van mijn moeder. Het geluid was nog hetzelfde en alles kwam weer boven.
Ook de aparte lucht. Toen ik decennia later in de historische wasserij in het openluchtmuseum in Enkhuizen kwam, hing eenzelfde lucht daar van gewassen en gebleekt goed. En ik heb natuurlijk een tijdlang een 'stoommachinetik' gehad.

Tom Visser, maart 2023

Waterrad in verval. Foto: Tom Visser.

Zijkant aan de Waterloseweg.

Foto: vereniging Oud Apeldoorn.

Bleker Jan Klauwers, zijn zus Do en zijn vrouw

van Ans Klauwers en Wim Visser, het toekomstige echtpaar, in de tuin van De Ordermolen.

De woning van de Ordermolen.

Foto: vereniging Oud Apeldoorn.

Voorkant aan de Waterloseweg met het

Bruidspaar Visser-Klauwers.

Zijkant richting de huidige Laan van

Spitsbergen.

Foto links: Ans Klauwers
Foto rechts: Wim Visser, Miep en Ans Klauwers

Poseren bij de groentetuin.

1938. Papiermolen "de Ordermolen"

Deze molen is in 1879 tot wasserij omgebouwd en in 1913 is wasserij Helderoord links van de beek gebouwd. Aan het "tussenstuk" in het dak is goed te zien dat het pand een droogzolder heeft om het geschepte papier te drogen. Op de achtergrond is het woonhuis aan de Laan van Orden en het verdwenen cafe Spitsbergen nog te zien.Foto: ansichtkaard "Vrienden van het Veluws waterrad".

Het hek naar het terrein van de latere

Willem III Kazerne.

Foto's: tenzij anders vermeld, ter beschikking gesteld door Tom Visser.

Terug naar de Ordermolen